خشم یکی از احساسات ماست ولی احساسی که که در آن خود را قربانی، مورد ناحقی، و یاتوهین دیگران دیده و میل و گرایش به انتقام را حداقل در درون خود حس میکنیم. در نتیجه خشم یک واکنش طبیعی و سالم به محرک هایی است که موجب ناراحتی و یا کلافگی ما شده اند. بسیاری از ما در هنگام خشم و در تناسب با موضوع ناراحت کننده خشم خود را با اعتراض، سکوت و یا ترک موقعیت نشان می دهیم. اما هستند افرادی که خشم آنها خیلی بیشتر از میزان و موضوعی است که باعث ناراحتی وکلافگی آنها شده است. واکنش این افراد، رفتار و برخورد های بسیار شدید و خشن در قالب داد و فریاد تا حد حمله و زدن دیگران و حتی خود می باشد. خانواده و شریک زندگی معمولا بیشترین شمار و راحت ترین قربانیان این افراد را تشکیل می دهند. متاسفانه این افراد از یک و یا ترکیبی از چند بیماری روانی رنج می برند.

فیزیولوژی خشم:
تعبیرو تفسیر یک محرک (موضوع) به محرکی تهدید آمیز و توهین کننده باعث ترشح یک سری هورمون ها در مغز می شود. این هورمون ها (آدرنالین، نور آدرنالین، نور اپی نفرین، و گلوکو کورتیزول) با پمپاژ خون به دستها و آمادگی آنها برای ضربه زدن همراه با افزایش شدت تنفس و ضربان قلب، فرد را برای حمله آماده می سازند. تظاهرات بیرونی این آمادگی در حیوانات و انسان معمولا صدا در آوردن، دندان نشان دادن، خیره به محرک نگاه کردن و بروز دیگر حرکاتی است که به محرک هشدار داده و آنرا از ادامه تحریک متوقف سازند. معمولا هیچ درگیری فیزیکی بدون ابراز اولیه خشم اتفاق نمی افتد. اما در بسیاری از بیماران روحی روانی خشم و درگیری فیزیکی آنی بوده و همزمان صورت میگیرند.

علائم خشم

• علائم تظاهری و مجازی: 
بسیاری از جاندارن و خصوصا انسان قادر به تظاهر به خشم می باشند. در این حالت فرد یا جاندار با تظاهر به خشم سعی در کنترل محیط و پیشگیری از هر گونه احتمال تهدید علیه خود را دارد. هر چه فرد و یا جاندار از ضعف و ترس بیشتری رنج ببرد تظاهر به خشم بیشتری از خود دارد. افرادی که بی هیچ دلیل اخمو و خشن جلوه میکنند معمولا افرادی ترسو و بزدل بوده و سعی دارند با خشونت خود دیگران را ترسانده تا کسی مزاحم آنها نشود.

• علائم باطنی: 
۱. سردی رفتار،
۲. انزوا،
۳. خود درماندگی و استیصال،
۴. وسواس،
۵. پنهان کاری،
۶. خود خوری،
۷. و تحریک دیگران به رفتارهای خشن و خشمگین

• علائم بیرونی:
۱. زورگویی،
۲. تخریب،
۳. خود بزرگ بینی،
۴. حملات فیزیکی،
۵. رفتارهای شیدا گونه(کار شدید، تند راه رفتن و صحبت کردن، سریع رانندگی کردن)،
۶. خودخواهی نسبت به نیاز های دیگران،
۷. تهدید و ارعاب،
۸. سرزنش گری بیجا خصوصا برای رفتار های اشتباه خود فرد،
۹. رفتار های غیر قابل پیش بینی کردن (مصرف زیاد الکل و دارو، تنبیه بی دلیل دیگران، بحث های غیر منطقی، فوران عصبانیت، حمله فیزیکی و شفاهی به همه)،
۱۰. انتقام گیری (امتناع از بخشیدن و گذشتن، گذشته ناخوشایند را برای احساس گناه دادن و عذاب وجدان مرور کردن)

عادت
بروز خشم همچون بسیاری دیگر از رفتار ها میتواند تبدیل به یک عادت شود. بسیاری از بیماران شخصیتی علاوه بر داشتن روانی نا متعادل و غیر قابل پیش بینی که منجر به فوران خشم می شود، بدلیل رعایت حالی که اطرافیان برای وی معمول می داشتند عادت به خشمگین بودن و قداره بندی و زورگویی در خانه و خانواده را دارند. عادت به خشم عادتی است که از کودکی در کنار اختلالات روانی کودکی شکل گرفته و ترک آن مستلزم شعوری پرورش یافته و همت و پشتکاری اساسی و جدی است.

بیماری هایی که موجب بیماری خشم نیز می شوند
اختلال نافرمانی در کودکان و نوجوانان (ODD)، اختلال تخریب در کودکان و نوجوانان(CD)، بیش فعالی(ADHD)، انواع بیماری های جنونی(Psychosis)، بیماری دو قطبی(Bipolar Disorder)، بیماران پارانویید(ParanoidPersonality)، ضد اجتماعی(AntiSocial Personality)، شخصیت مرزی(Borderline Personality)، خودشیفتگی(Narcissistic Personality)، و بیماری ادواری فَوَران خشم (Intermittent explosive disorder (IED))

کنترل و درمان خشم:
درمان خشم مستلزم شناسایی بیماری ها و اختلالاتی است که در لایه های زیرین رفتار خشمگین پنهان شده و آنرا شدت می بخشد. اگر این بیماری ها ریشه در نامتوازن بودن هورمونهای مغزی و فوق کلیوی فرد داشته درمان دارویی (Haloperidol, Quetiapine, Lithium Carbonate) در کنار روان درمانی و مهارت سازی الزامی است. اما اگر ناتوانی فرد در ابراز خشمی “به اندازه” به کمبود مهارتهای بینشی و رفتاری وی باز می گردد، روان درمانی و پرورش شخصیت درمانی توانمند و قاطع در کنترل بیماری خشم خواهد بود. در هر دو صورت روانشناس و یا روانپزشکی حاذق و توانا و متخصص درکنترل و درمان خشم قادر خواهد بود تا بیماری را به حداقل شدت خود رسانده و آنرا ریشه کن نماید. همچنین کلاسهای کنترل خشم یکی از نیازهایی است که فرد مبتلا می باید همواره و جهت یادآوری شرکت کرده و ادامه دهد.

تکنیک ها ی درمانی موجود
• ) Cognitive behavioral affective therapy پرورش مهارتهای بینشی و رفتاری(
• Heart coherence training (کنترل ضربان قلب با تکنیک های خود آگاهی و بیو فیدبک)
• Suppression(کنترل خشم به اندازه ای که در تناسب با محرک بوده و موجب مشکلات بعدی نشود)
• Dual thresholds model (سیستمی که در سازمان ها و ادارات برای کنترل خشم و تبعات مخرب آن استفاده می شود)

نکاتی سودمند برای کنترل و درمان  خشم 
۱. ابراز خشم باعث کمتر شدن آن نمیشود بلکه میتواند تبدیل به عادتی بسیار زشت و مخرب شود و معمولا هم با ندامتی شدید بعد از فروکشیدن خشم همراه است.
۲. مصرف الکل، مواد مخدر و سیگار باعث حساس تر شدن و آسان تر شدن ابراز خشم می شود و به همین دلیل است که معتادین به مخدر ها و الکل خیلی سریع تر و بیشتر عصبانی می شوند.
۳. کوتاه نیامدن و افتخار به جوابِ همه را با قلدری و خشم دادن، نشانه قدرت و احاطه داشتن بر مسائل و دیگران نیست. بلکه نشانگر ضعف ما در داشتن ابزارهای دیگری برای موفق و دوست داشتنی بودن است.
۴. مخالفت با نظرات و اعتقادات به معنای به چالش کشیدن ما نیست بلکه تنوعی است در نگرش به موضوعات و مسائل زندگی. فردی که مخالفت با خود را نوعی توهین و چالش به شمار می آورد فردی است ناتوان و سطحی نگر در برخورد و حل موضوعات.
۵. استفاده از کلماتی مانند همیشه، هرگز و کاش نشانگر دروغین بودن ادعایی است که فرد خشمگین در توجیه خشم خود علیه دیگران استفاده میکند.
۶. افرادی که برای رفتار دیگران “باید” و “نباید” های زیادی دارند خودشان کمترینِ همان باید و نباید ها را رعایت میکنند و از بینشی خشک و غیر حقیقی رنج می برند.
۷. پیش داوری کردن، ما را از شنیدن کامل موضوع محروم کرده و باعث قضاوتی میشود که خشم ناشی از آن تنها باعث بی منطق جلوه کردن و تنفر اطرافیان از ما گردد.
۸. سرزنش کردن رفتاری است مخصوص آنهایی که از مسئولیت پذیری وحشت دارند. این ناتوانی در پذیرش سهم خود فرد است که باعث کلافگی و خشم وی میگردد.
۹. افرادی که دنبال عیب میگردند و با شمردن عیوب دیگران منتظر لحظه ای هستند که تعداد عیبها به حد تنبیه و سرزنش اطرافیان برسد، دلی بسیار کوچک و آزرده و ذهنی بسیار منفی و مریض دارند. زندگی در شمردن و پیدا کردن ایراد ها و عیب ها نیست بلکه در پیدا کردن نقاط قوت، و پرورش و افزایش آنهاست.
۱۰. قبل از اینکه خشم تمامی رفتار و احساس وجودی ما را اشباع کند، بهتر است به ارزش موضوعی که ما را خشمگین کرده، میزان خشم و تناسب آن با موضوع، و عواقب آنرا بخود یاد آوری کنیم (تمرینی بسیار مهم).
۱۱. مهارتهای ارتباط موثر و راه های کاهش استرس را در کلاس ها و با مربی پرورشی یا مشاور متخصص خود بیاموزیم تا دچار قضاوتی غلط و رفتار و واکنشی غلط تر از آن نشویم.

نکاتی مهم برای قربانیان خشم
اگر شریک زندگی شما و یا یکی اطرافیان دچار خشمی متوالی، شدید، و سریع است:
۱. مرزی از رفتار و بیان را با وی مشخص کرده و با قاطعیت و صراحت به وی بفهمانید که چه چیزی را تحمل و چه چیزی را تحمل نمی کنید.
۲. صبر کنید تا در زمان آرامش با وی در مورد بیماری خشم او صحبت کرده و از وی بخواهید که بدنبال کمک از متخصصین به این عارضه باشد.
۳. اگر فرد خشمگین قادر به کنترل خود نیست از محل خود را دور کنید تا آسیبی به شما نرسد. ماندن در محل تنها تشدید کننده و عادت دهنده است.
۴. اگر قادر به دفاع از حقوق و حرمت خود نیستید به متخصصین رفتار برای پرورش شخصیت و اعتماد بنفس خود مراجعه کنید.
۵. سلامت و امنیت شما مهمترین چیزی است که در زندگی دارید. آگر آنرا در خطر می بینید خود را از خطر و فرد خطرناک دور کنید. قانون پشتیبان شماست و با هرگونه خطری که شما را تهدید کند برخورد می کند. به قانون مراجع کنید و با مخفی کردن جرائمی همچون ضرب و شتم و تجاوز خودتان شریک جرم و قانون شکن نشوید.

کلاس های کنترل و درمان خشم

منبع: کلینیک طب روان